Ι.Ν. Αγίων Αντωνίου και Χαραλάμπους εις Κρύα Ιτεών Πατρών: Η ερμηνεία της κολάσεως κατά τους πατέρες της εκκλησίας

Πέμπτη 19 Μαρτίου 2015

Η ερμηνεία της κολάσεως κατά τους πατέρες της εκκλησίας - Θεόδωρος Λάζαρης

00:50 | |

Μέσα από αυτό το κείμενο θα γίνει μία προσπάθεια, να δοθεί με βάση την πατερική θεολογία, μία ερμηνεία της έννοιας της κολάσεως, μετά τη δεύτερη έλευση του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού. Αυτή η προσέγγιση όμως θα γίνει μέσω εκλαϊκευμένης δογματικής θεολογίας, με στόχο να καταδείξει το πόσο σημαντικό είναι για τους πιστούς να αντιλαμβάνονται τις βασικές δογματικές προϋποθέσεις. Το κείμενο αυτό ίσως εκπλήξει πολλούς αδελφούς σχετικά με τα όσα θα γραφούν, αλλά αυτά δεν αποτελούν τίποτα περισσότερο από την ορθή διδασκαλία των πατέρων της εκκλησίας.

Ξεκινώντας οφείλουμε να κάνουμε μία βασική επισήμανση. Το να πιστεύει κάποιος στο ορθό δόγμα και διδασκαλία είναι μία πολύ βασική προϋπόθεση της ζωή ενός χριστιανού, αλλά παράλληλα όταν κάποιος ανακαλύψει ότι για κάποιο διάστημα δεν αντιλήφθηκε ή δεν πίστευε σε μία ορθή διδασκαλία, αυτό δεν τον καταδικάζει ως αιρετικό ή σε αιώνια «καταδίκη». Αφενός μεν, έχουμε αγίους της εκκλησίας οι οποίοι έσφαλαν δογματικώς (πχ Άγιος Αυγουστίνος), αφετέρου η εκκλησιαστική ζωή ενός πιστού είναι προπάντων μυστηριακή και λειτουργική και αυτή είναι που ικανώνει ένα μέλος της να ακολουθήσει την οδό του Κυρίου. Εν προκειμένω μάλιστα, θα λέγαμε πως το μέλος αυτό, όσο πιο πολύ προχωράει στην κάθαρση των παθών και την ένωση με το Θεό τόσο περισσότερο αντιλαμβάνεται το κατά πόσο μία διδασκαλία είναι εσφαλμένη, αφού η εμπειρία της ζωής εν Θεώ τον οδηγεί στο ορθό μονοπάτι. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Μέγας Βασίλειος μας λέει ότι απλότητα της πίστεως αρκεί για κάτι τέτοιο.

Η εισαγωγή αυτή έγινε για να εισέλθουμε στο κυρίως θέμα. Τι είναι τελικά κόλαση. Σκοπό έχει να απαντήσει σε μερικά ζωτικά ερωτήματα που απασχολούν πολύ κόσμο. Είναι η κόλαση ένας τόπος βασανισμών? Είναι ένα μέρος που αρχηγός είναι ο διάβολος? Θα καταδικάσει ο αγαθός θεός σε τέτοιους βασανισμούς ανθρώπινες υπάρξεις? Η απάντηση είναι πως κλασσική δυτική εικόνα της κόλασης στην πατερική θεολογία δε μπορεί να βρεθεί. Είναι μία εικόνα βασισμένη στη δυτική, δηλαδή σχολαστική θεολογία των ρωμαιοκαθολικών. Σαφώς στη πατερική θεολογία, αλλά ακόμα και στην Αγία Γραφή μπορεί κανείς να δει κάποιου είδους εικόνες (γέενα του πυρος, σκώληξ ακοίμητος κ.α.). Οι εικόνες αυτές θα λέγαμε όμως έχουν ένα τρισσό χαρακτήρα. Πρώτον λαμβάνονται από τις όποιες παράλληλες θρησκείες και μιλάνε εύκολα στο θυμικό των πιστών της εποχής. Δεύτερον, επισημαίνουν μία πραγματικότητα. Ότι ο κολασμένος θα περάσει μία πολύ δύσκολη αιώνια κατάσταση, στοιχείο που οφείλει να μην ωραιοποιήσει ο εκάστοτε θεολόγος και έτσι αποδίδει την πτυχή αυτή με αναλογία σκληρών γεγονότων από την πραγματική ζωή. Τρίτον δείχνουν μία συγκατάβαση στο επίπεδο των ανθρώπων που απευθύνονται, ενώ παράλληλα δεν αποτελούν μία δογματική έκθεση, αλλά μία συμβολική παράσταση, με βαθύτερο νόημα.

Για να καταφέρουμε να φτάσουμε στην απάντηση του ερωτήματος που αρχικώς τέθηκε οφείλουμε να βάλουμε μία θεολογική βάση. Η θεολογική βάση που θα τεθεί, δεν χρησιμοποιεί παρά ελάχιστα την ορθή δογματική ορολογία, έτσι ώστε να κάνει κατανοητή την έννοια της κολάσεως.

Ο Θεός λοιπόν αποτελεί μια ύπαρξη. Είναι χαρακτηριστικός ως προς αυτό, ότι όταν ο Μωυσής τον ρώτησε, ποιο είναι το όνομά Του, η απάντηση ου πήρε είναι «Ο Ων», δηλαδή αυτός που υπάρχει. Κάθε τι που υπάρχει άλλωστε έχει και μία ουσία. Έτσι και η τριαδική μονάδα, λέμε ότι έχει Ουσία. Κάτι αντίστοιχο μπορούμε να το δούμε στη φύση. Ο άνθρωπος έχει ουσία (σάρκα και ψυχή) για παράδειγμα αλλά και τα άψυχα αντικείμενα επίσης, όπως ένα δένδρο, όπου η ουσία του είναι το ξύλο φερ ειπειν. Η ουσία αυτή του Θεού είναι αδύνατο να γίνει με οποιοδήποτε τρόπο από τον άνθρωπο γνωστή (είναι απρόσιτη), αλλά ο Θεός γνωρίζεται και αυτή η γνωριμία γίνεται, όχι με την ουσία του, αλλά με τη θέλησή Του-την ενέργειά Του (η θέληση του Θεού, είναι συνάμα και πάντοτε και ενέργεια. Ότι θέλει το πραγματοποιεί). Εδώ πρέπει να κατανοήσουμε το εξής. Η θέληση του θεού, δεν είναι όπως η θέληση του άνθρωπου. Η θέληση Του είναι στοιχείο της φύσης του, είναι δηλαδή πραγματικό αντικείμενο, το οποίο δεν είναι η ουσία του, αλλά έχει συγγένεια με αυτή. Είναι και αυτή όπως λέμε άκτιστη, δηλαδή αδημιούργητη. Γιατί αναφέρουμε όλα αυτά. Γιατί εδώ ακριβώς βρίσκεται το φαινόμενο της λεγόμενης σωτηρίας του ανθρώπου. Η θέληση του Θεού, αυτό το πράγμα, που δεν είναι δημιούργημα, αλλά δεν είναι και η ουσία του Θεού και είναι διαφορετικό από οτιδήποτε έχει δημιούργησει, είναι η χάρη του Θεού, η οποία κατεβαίνει με τα μυστήρια στον άνθρωπο. Όταν δηλαδή λέμε ότι θέλουμε να έρθει ο Χριστός να κατοικήσει μέσα μας ή ο θεός, κατά τους πατέρες, ζητάμε αυτή τη θέληση ή ενέργεια να ενωθεί μαζί μας, με τη δική μας φύση. Αυτό συμβαίνει στους αγίους μας. Αυτό έχουν επιτύχει εδώ στη ζωή. Ο θεωμένος δηλαδή άνθρωπος ζει εν ζωή, ένα μέρος της μακαριότητας την οποία θα γευτούν όλοι όσοι σωθούν κατά τη μέλλουσα κρίση.

Αυτή διδασκαλία είναι μία βασική προϋπόθεση για να μπούμε οριστικά στο μυστήριο της κολάσεως. Η κόλαση λοιπόν δεν είναι ένας κτιστός τόπος βασάνων, σε ένα μέρος σκοτεινό και μακριά από το Θεό, όπου καίγονται οι σάρκες των ανθρώπων μέσα σε καζάνια κλπ. Η πατερική θεολογία, όταν δογματίζει σχετικά με το θέμα και εκθέτει την επίσημη δογματική διδασκαλία όχι απλώς απορρίπτει το φαινόμενο, αλλά θεολογεί με μια τελείως διαφορετική προοπτική. Ο Θεός την ημέρα κρίσεως θα αποβεί ο απόλυτα δίκαιος και αγαθός θεός. Ο Θεός θα αποφασίσει να εντάξει όλη την ανθρωπότητα μέσα στο θέλημα του για σωτηρία. Θα δώσει δηλαδή σε όλους αυτό το συστατικό (τη θέληση του και άρα τη χάρη του) ανεξαιρέτως. Ακόμα πιο απλά, τρόπον τινά και λίγο «αιρετικά», θα τους αγιάσει όλους. Το συστατικό δηλαδή που αποδίδει στους αγίους εν ζωή, θα θελήσει να το δώσει σε δικαίους και αδίκους και εφόσον μάλιστα θα τους έχει δώσει και νέα, ανακαινισμένα όπως λέμε, σώματα. Εδώ είναι και το σκάνδαλο. Μα, αν συμβεί αυτό, πως είναι δυνατόν κάποιοι να κολαστούν. Η απάντηση είναι πως και είναι δυνατόν και ότι θα συμβεί μετά βεβαιότητας. Το γιατί απαιτεί μία εξήγηση.

Εν αρχή, οφείλουμε να ομολογήσουμε ότι ο διάβολος βρίσκεται ήδη σε αυτή την κατάσταση. Ο διάβολος γνωρίζει ποιος είναι ο Θεός, γνωρίζει την παντοδυναμία του, ο Θεός του παρέχει πάντοτε και αυτονόητα την συγχώρηση και την επιστροφή, δηλαδή το θέλημα Του και την Ενέργεια Του, αλλά αυτός δεν το επιθυμεί. Αυτό τώρα γίνεται αντιληπτό μέσω της θεολογίας της κατ εικόνα δημιουργίας του ανθρώπου. Ο θεός είναι γνωστό πως δημιούργησε τον άνθρωπο κατ εικόνα του. Η εικόνα αυτή φυσικά δεν έγκειται στη σάρκα και την ψυχή, που καμία σχέση δεν έχουν με το Θεό, αλλά στις ιδιότητες και πρώτη μεταξύ αυτών είναι το αυτεξούσιο το άνθρωπου, δηλαδή το θέλημά του. Ο Θεός δηλαδή πράγματι θέλει να αγιάσει τον άνθρωπο, αλλά ποτέ δεν επεμβαίνει στο θέλημά του, όπως και στην περίπτωση του διαβόλου, διότι αυτό αυτομάτως θα ακύρωνε το νόημα της δημιουργίας. Δε δημιουργεί ο Θεός ένα άνθρωπο μαριονέτα, αλλά πρότυπο της ύπαρξης του, απόλυτα ελεύθερο να επιλέγει με το δικό του θέλημα. Και γι αυτό ενώ ο θεός θα θελήσει να τον σώσει, ο άνθρωπος δε θα θέλει αυτή τη σωτηρία.

Η λογική ερώτηση που θα εγερθεί εδώ είναι γιατί. Αν ο άνθρωπος γνωρίσει ποιος είναι Θεός, αν ο άνθρωπος γνωρίσει την αλήθεια και εφόσον ο θεός πάντοτε δέχεται τη μετάνοια (και έτσι είναι) και δίνει το συστατικό της αγιότητας, γιατί να το απορρίψει? Η απάντηση είναι η εξής. Επειδή το θέλημα του ανθρώπου, θα είναι διαφορετικό από το θέλημα του Θεού ακόμα και αν γνωρίζει ότι το σωστό είναι το θέλημα του Θεού. Πριν μπούμε στο θεολογικό κομμάτι, ας πάρουμε μία εικόνα από την πραγματική ζωή. Πόσες φορές είπαμε, γνωρίζω ποιο είναι το σωστό, αλλά εγώ θέλω να κάνω εκείνο ή θέλω να πάρω το άλλο. Κάπως έτσι και εδώ, μόνο που εδώ το βάθος είναι πολύ μεγαλύτερο.

Εν αρχή κατά τους πατέρες, η σωτηρία ως πρώτο στάδιο έχει την κάθαρση των παθών. Και εδώ έρχεται ο Μάξιμος, ο οποίος μας αναφέρει. Δύο πόλους έχουν τα πάθη. Την τέρψη και την δόξα. Ο άνθρωπος οποίος έχει θεραπεύσει τη θέληση του, ως τέρψη, θεωρεί το Θεό, ενώ ο άνθρωπος των παθών τα πάθη του. Αποτέλεσμα είναι να καταφλέγεται από το πάθος του, γιατί δε θα μπορεί να το ικανοποιήσει. Το δεύτερο στοιχείο είναι η δόξα. Ο άνθρωπος που έχει θεραπεύσει το θέλημα του, είναι ταπεινός, δεν επιθυμεί καμία δόξα, παρά μόνο τη δόξα το Θεού. Ο μη θεραπευμένος, όπως ο διάβολος, επιθυμεί την προσωπική δόξα και ανύψωση. Έτσι ενώπιον του μεγαλείου του θεού καταφλέγεται από μίσος και οργή για το μεγαλείο Του και γιατί δε λαμβάνει το πρωτείο και την προσωπική ανέλιξη. Αντίθετα ο θεραπευμένος επειδή είναι ταπεινός, ανυψώνεται και θεώνεται κατά χάρη, δηλαδή κατά το θέλημα του Θεού. Και οι δύο ζουν τόσο ο κολασμένος, όσο και ο θεραπευμένος, μέσα ο ίδιο πλαίσιο και μέσα στην ίδια κατάσταση. Αλλά ο ένας ζει μέσα σε μία κατάσταση ειρήνης, γαλήνης και πραγματικής ένωσης με το Θεό, ενώ ο κολασμένος σε μία διαρκή κατάσταση μίσους και μη εκπλήρωσης των προσωπικών του παθών και επιθυμιών. Τελικά για το κολασμένο ο Θεός είναι κάτι ξένο, κάτι απόμακρο, κάτι αντίθετο από την επιθυμία του, όσο και αν τελικά γνωρίζει ότι αυτό είναι το ορθό. Είναι κάτι που δε θέλει να ακολουθήσει και έτσι το βιώνει ως κόλαση. Μία κόλαση όχι όμως ως μία ηθική απλώς πνευματοκρατική κατάσταση, αλλά ως μία υπαρξιακή (σώμα και ψύχη), γιατί όπως είπαμε το θέλημα αυτό είναι πράγμα και χάρη που ενώνεται με όλη τη φύση του ανθρώπου κατά τη Δευτέρα παρουσία και μετά. Κατά κάποιο τρόπο είναι ένα συστατικό το οποίο τελικά θέλει να το διώξει από πάνω του και να απαλλαγεί, πράγμα που τον οδηγεί σε μία κολασμένη κατάσταση.

Θεόδωρος Λάζαρης