Με την ονομασία Αγωνιστές και αργότερα Αγωνιστές του 21 επεκράτησε να χαρακτηρίζονται όλοι οι επιφανείς και αφανείς εκείνοι ήρωες που μετείχαν στον απελευθερωτικό Αγώνα του 1821,


  από τις θυσίες και τις προσπάθειες των οποίων ανέκτησε την ελευθερία της η Ελλάδα.


   Ο όρος "Αγωνιστές" (Αγωνισταί) επεκράτησε κυρίως μετά την απελευθέρωση από τον Οθωμανικό ζυγό

  και συνδέθηκε στην αρχή με τις επιθυμίες και προσπάθειες του νεοσύστατου κράτους να ανταμείψει τουλάχιστον ηθικά αλλά και υλικά τους άνδρες εκείνους


   που συντέλεσαν κατά διάφορο βαθμό στην επιτυχή έκβαση του Αγώνα,


   αλλά και με τις προσπάθειες που κατέβαλαν οι ίδιοι προκειμένου η κρατική αμοιβή να είναι όσο το δυνατόν καλύτερη.

  Οι Αγωνιστές του 21 διακρίνονται επιμέρους στούς επιφανέστερους εξ αυτών Ήρωες του 21,


  που περιλαμβάνονται κυρίως στρατηγοί, ναυμάχοι καθώς και κληρικοί, στους επιφανείς οπλαρχηγούς και τέλος στους λοιπούς αγωνιστές.


   Γενικά η εξωτερική εμφάνιση των Αγωνιστών εκείνων δεν ήταν όμοια, αφού ούτε οργανωμένοι σε τακτικό στρατό ήταν, αλλά ούτε και ίδια ενδυμασία έφεραν.


  Η ενδυμασία τους ήταν εκείνη που χρησιμοποιούσαν στον καθημερινό πολιτικό βίο τους.


  Έτσι άλλοι ήταν φουστανελάδες, (οι στεριανοί), άλλοι βρακοφόροι, (νησιώτες),


  άλλοι με φέσια, (όπως ο Γ. Καραϊσκάκης), άλλοι με σαρίκια, (όπως ο Νικηταράς), άλλοι με τσαρούχια και άλλοι όχι και σπάνια ανυπόδητοι (πυρπολητές).


  Τα δε όπλα που χρησιμοποιούσαν κατά ένα μεγάλο μέρος προέρχονταν από λάφυρα.


  Μάλιστα στην αρχή του Αγώνα ελάχιστοι είχαν πυροβόλα όπλα, οι περισσότεροι ήταν οπλισμένοι με γιαταγάνια, χατζάρια και άλλα αγχέμαχα όπλα.


   Μετά τη λήξη του Αγώνα έντονο προέκυψε το ζήτημα της ηθικής και υλικής ανταμοιβής των Αγωνιστών καθώς και της απονομής σύνταξης των οικογενειών των πεσόντων.


  Ευνόητο όμως είναι ότι η πραγματοποίηση μιας τέτοιας πρόθεσης, της τότε Πολιτείας και της κοινωνίας, προσέκρουε σε πολύ σοβαρές δυσχέρειες

  αφού με τα τότε δεδομένα ήταν σχεδόν αδύνατον να καθορισθεί επακριβώς η συμβολή ενός εκάστου προκειμένου να λάβει την οφειλόμενη ανταμοιβή.

  Σ΄ αυτό ήλθε και προστέθηκε και η αντιπαλότητα που δημιουργήθηκε μεταξύ των Αγωνιστών και των τότε πολιτικών, όταν οι πρώτοι έβλεπαν τις κρατικές αμοιβές που έπαιρναν οι δεύτεροι.

   Έτσι οι έντονες αντεγκλήσεις που δημιουργήθηκαν μεταξύ εκείνων και της Πολιτείας επεκτάθηκαν ακόμη ζωηρότερα (και με απειλές) και μεταξύ των ίδιων των Αγωνιστών

  κυρίως από προσωπικά πάθη, φιλοδοξίες κ.λπ., όταν μάλιστα κάποιοι εξ αυτών κατέλαβαν δημόσιες θέσεις.

   Αρχικά επικράτησε η σκέψη να δοθούν στους Αγωνιστές τουρκικά κτήματα που είχαν περιέλθει στο ελληνικό δημόσιο.





  Επ΄ αυτών άρχισαν και οι πρώτες συζητήσεις, των οποίων ακολούθησαν δεύτερες και αυτών σειρά επαναλήψεων

  έτσι ώστε σ΄ όλη τη διάρκεια του Καποδίστρια να μη ληφθεί καμιά συγκεκριμένη απόφαση.





  Με τον ερχομό του Όθωνα ξανάρχισαν οι συζητήσεις, πλην όμως η Αντιβασιλεία παρασυρόμενη από τους τότε πολιτικούς και βεβαίως και από ξένους παράγοντες

  ξεκίνησε πολιτική δίωξης των Αγωνιστών που δεν έλεγαν να συμμορφωθούν σε πολιτικές επιταγές (Κολοκοτρώνης, Πλαπούτας, Νικηταράς, κ.λπ.).

  Σ΄ εκείνη την έκρυθμη κατάσταση μετά από επέμβασή του ο νεαρός Όθων εκδίδει στις 20 Μαΐου του 1834 σχετικό διάταγμα



 "Προς αναγνώρισιν των εκδουλεύσεων όλων των αξιωματικών, υπαξιωματικών και στρατιωτών των κατά ξηράν και θάλασσαν ελληνικών στρατευμάτων των αγωνισθέντων υπέρ της ελευθερίας της πατρίδος" με το οποίο και απονεμήθηκε στον καθένα εξ αυτών "Αριστείον".




   Αυτό ήταν και η πρώτη ηθική αναγνώριση. Για την υλική όμως ο δρόμος ήταν ακόμα μακρύς.

    Ο Ελληνικός λαός εκτίμησε ιδιαίτερα τους "αγωνιστές του 21" των οποίων τους απογόνους περιέβαλε ακόμη με σεβασμό αποδίδοντάς τους και χαρακτήρα ιστορικό - αριστοκρατικό.

   Οι επιφανείς "Ήρωες του 21" τιμήθηκαν με πλήθος ανδριάντων και μνημείων ενώ τα ονόματά τους τιμούν πλατείες και δρόμους όλων των ελληνικών πόλεων ακόμη και στην αλλοδαπή.




  Τα ανδραγαθήματα των αγωνιστών έψαλλε επίσης και η λαϊκή μούσα ενώ απετέλεσαν θέματα λογοτεχνικών έργων και περίφημων επίσης καλλιτεχνικών.




   Τα ονόματα των Αγωνιστών συγκεντρώθηκαν στο "Αρχείο των Αγωνιστών της Ελληνικής Επανάστασης" το οποίο και περιέχει και πληροφορίες για τον καθένα εξ αυτών.



  Επίσης πολλά άλλα στοιχεία της περιόδου εκείνης (ανέκδοτα) έχουν συμπεριληφθεί σε διάφορες κατά καιρούς εκδόσεις που αποτελούν πλέον εθνικά κειμήλια από γενεάς σε γενεά.